Μια ακόμη δύσκολη χρονιά περιμένει την ελληνική κτηματαγορά, η οποία από το 2008 περνά έναν διαρκή «Γολγοθά» με συνεχείς πτώσεις τιμών, κατάρρευση της οικοδομής, βουτιά στη ζήτηση και χιλιάδες σπίτια απούλητα.
Η συνολική πτώση των τιμών πώλησης κατοικιών από το 2008 έως το τρίτο τρίμηνο του 2015 αγγίζει πλέον το 41% (και πάνω από 43% σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη) και θα ξεπεράσει το 45%. Ωστόσο, η πραγματική μείωση μπορεί σε ορισμένες περιοχές να ξεπερνά το 70%. Όλα τα στοιχεία από την αγορά ακινήτων δείχνουν ότι ούτε το 2016 θα αποτελέσει έτος ανάκαμψης καθώς η έλλειψη ρευστότητας, τα capital controls και η αβεβαιότητα στην οικονομία, το μεγάλο απόθεμα και τα σενάρια για μαζικό ξεπούλημα κατοικιών που είναι συνδεδεμένα με «κόκκινα» δάνεια, δημιουργούν ένα ιδιαίτερα ασφυκτικό πλαίσιο. Ελλείψει αγοραστών, με τους ξένους να απέχουν από την αγορά εξοχικών, με τις επιχειρήσεις να φυτοζωούν και να μην προχωρούν σε μισθώσεις νέων κτιρίων και με το εμπόριο να πνέει τα λοίσθια συμπαρασύροντας την αγορά καταστημάτων, θεωρείται δεδομένο ότι θα έχουμε μια ακόμη χαμένη χρονιά.
Κι όμως, πριν από ένα χρόνο οι παράγοντες της αγοράς προέβλεπαν ισχνή ανάκαμψη στο β΄ εξάμηνο του 2015, ανάκαμψη που όχι μόνο δεν ήρθε ποτέ αλλά αντιθέτως καταγράφηκε νέα υποχώρηση της ζήτησης και των τιμών. Οι πολύμηνες διαπραγματεύσεις με τους δανειστές, το δημοψήφισμα και ο φόβος της εξόδου από το ευρώ, τα capital controls και οι διαλυμένες, πριν την ανακεφαλαιοποίηση, τράπεζες έφεραν όπως αναμενόταν «μαυρίλα» στην αγορά ακινήτων, η οποία δεν έφυγε ούτε μετά τη συμφωνία με τους δανειστές.
Όπως αναφέρει σε report της η εταιρεία συμβούλων ακινήτων «Αθηναϊκή Οικονομική»: «Τα capital controls και η πολιτική αβεβαιότητα έχουν παγώσει κάθε οικονομική δραστηριότητα κατά το τρίτο τρίμηνο του 2015 - και φυσικά το real estate δεν αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα. Οι εκλογές της 20ής Σεπτεμβρίου οδήγησαν στον σχηματισμό μίας κυβέρνησης συνεργασίας, η οποία καλείται να εφαρμόσει άμεσα τα μέτρα που συμφωνήθηκαν με τους εταίρους - δανειστές της χώρας στο τρίτο μνημόνιο. Οι ελπίδες εστιάζουν στη σταδιακή επαναφορά της εμπιστοσύνης για επιχειρήσεις και επενδυτικούς φορείς από κει και πέρα».
Ετσι, η χρονιά κλείνει με εξαιρετικά δυσοίωνες προβλέψεις για την κτηματαγορά, παρά το γεγονός ότι πλέον τα ακίνητα πωλούνται σε εξευτελιστικές τιμές, τα ενοίκια βρίσκονται στο ναδίρ και οι αγοραστές είναι αυτοί που έχουν το πάνω χέρι στις διαπραγματεύσεις.
Το 2016 μπαίνει με ένα ακόμη πρόβλημα στο προσκήνιο. Αυτό της διευθέτησης των κόκκινων δανείων, της απελευθέρωσης των πλειστηριασμών, ακόμη και της πρώτης κατοικίας καθώς και της εισόδου ξένων funds στην Ελλάδα. Περί τα 40 δισ. ευρώ είναι τα μη εξυπηρετούμενα στεγαστικά δάνεια καθιστώντας ασφυκτικό το πλαίσιο για χιλιάδες δανειολήπτες που κινδυνεύουν να χάσουν τα σπίτια τους.
Υπάρχουν περίπου 1,2 εκατ. στεγαστικά δάνεια και σύμφωνα με την ΤτΕ, το 38% αυτών δεν εξυπηρετείται κανονικά, δηλαδή πάνω από 450 χιλιάδες στεγαστικά. Αξίζει να σημειωθεί ότι παρατηρείται ραγδαία αύξηση στο ποσοστό των μη εξυπηρετούμενων δανείων, καθώς τα περισσότερα στεγαστικά συμφωνήθηκαν την εποχή της «τρέλας» στην κτηματαγορά και όταν οι τιμές ήταν στα ύψη. Η απαξίωση της περιουσίας από το 2008 και μετά έχει δημιουργήσει ένα σκηνικό πλήρους στρέβλωσης. Από τη μια οι δανειολήπτες έχουν μια περιουσία που δεν κοστίζει ούτε το μισό απ’ ό,τι αρχικά κι από την άλλη πληρώνουν δάνειο, αλλά και φόρους, με βάση τις εξωπραγματικές τιμές που αγόρασαν πριν από μερικά χρόνια.
Τα μη εξυπηρετούμενα στεγαστικά το 2008 ήταν λίγο πάνω από 8% και το 2014 δεν ξεπερνούσαν σε αξία τα 27 δισ. Σήμερα είναι στο 38% και με αξία κοντά στα 39 δισεκατομμύρια ευρώ.
Η κτηματαγορά αντιμετωπίζει επίσης το μείζον πρόβλημα των αντικειμενικών αξιών και της εντολής που έχει δώσει το ΣτΕ για αναδρομική αναπροσαρμογή τους. Η μείωση από 5% έως 20% που έχει προτείνει η ειδική επιτροπή μπορεί να «ανακουφίσει» μερικούς ιδιοκτήτες από υψηλούς φόρους, ωστόσο, θεωρείται και πάλι ότι πρόκειται για αναπροσαρμογή χωρίς αντίκρισμα, αφού και πάλι οι εμπορικές τιμές θα είναι κατά πολύ χαμηλότερες.
Σε ορισμένες περιοχές μάλιστα οι αντικειμενικές αξίες είναι έως και 60% υψηλότερες, με αποτέλεσμα η μικρή μείωση που σχεδιάζει το υπουργείο Οικονομικών να είναι «σταγόνα στον ωκεανό» της υπερβολικής φορολόγησης των ακινήτων. Ειδικοί της αγοράς που κάνουν την αποτίμηση της χρονιάς που πέρασε μιλούν για τη χαμένη ευκαιρία για ανάκαμψη του κλάδου για πρώτη φορά μετά το 2008. Μάλιστα, με την οικοδομή να είναι ουσιαστικά ανύπαρκτη, χιλιάδες εργαζόμενοι, τεχνίτες και μη, παραμένουν στην ανεργία ενώ έχουν κλείσει δεκάδες επιχειρήσεις που συνδέονται με τον κλάδο. «Χωρίς οικοδομή δεν μπορεί να υπάρξει ανάπτυξη της οικονομίας. Είναι προϋπόθεση για να εισέλθει η χώρα σε φάση ανάκαμψης», τονίζουν μεσίτες και κατασκευαστές.
Παράλληλα, οι ειδικοί επισημαίνουν ότι χωρίς ελάφρυνση της φορολογίας και παροχή κινήτρων δεν πρόκειται να ανακάμψει η κτηματαγορά. Αλλωστε, οι φόροι στην ακίνητη περιουσία, από 526 εκατ. ευρώ το 2009 και 487 εκατ. το 2010 προβλέπεται να διαμορφωθούν εφέτος σε 2,87 δισ. ευρώ και θα αυξηθούν περαιτέρω το 2016, σε επίπεδα πάνω από 3,7 δισ. ευρώ καθώς, πέρα από την αναμενόμενη αύξηση της φορολογίας οι δύο δόσεις του ΕΝΦΙΑ 2015 θα εισπραχθούν στο πρώτο δίμηνο του 2016. Αυτό σημαίνει ότι οι ιδιοκτήτες ακινήτων θα συνεχίσουν να επιβαρύνονται με απίστευτα φορολογικά βάρη τα οποία ουσιαστικά λειτουργούν αποτρεπτικά στην αύξηση των αγοραπωλησιών.
Σε μια προσπάθεια εκτίμησης της πορείας της κτηματαγοράς το 2016, έρευνες γραφείων καθώς και ο Χαρ. Χαραλαμπόπουλος, τ. πρόεδρος του Ελληνικού Ινστιτούτου Εκτιμητικής και επιστημονικός σύμβουλος της Solum Property Solutions επισημαίνει τα εξής:
Κατοικία
Μείωση των αγοραπωλησιών, περιορισμός στη ζήτηση μεγάλων διαμερισμάτων, στροφή σε μικρά και παλαιότερα ακίνητα. Επίσης σημαντική στροφή στο ενοίκιο. Το μέλλον δεν προδιαγράφεται καλό (εξακολουθούμε να έχουμε σημαντική μείωση του αριθμού των αδειών νέων οικοδομών) καθότι αναμένεται και απώλεια θέσεων εργασίας και περαιτέρω περιορισμός των οικονομικών των νοικοκυριών. Εξάλλου η νέα κατάσταση σχετικά με τα κόκκινα δάνεια και τους πλειστηριασμούς ακινήτων θα έχει και αυτή τη δική της δυσμενή επίπτωση στην προσφορά ακινήτων.
Εξοχικά
Η εξοχική κατοικία εξάλλου κινείται και αυτή με πολύ χαμηλούς ρυθμούς από πλευράς ζήτησης εκ μέρους των ξένων, παρότι έχουν σημειωθεί σημαντικότατες μειώσεις τιμών. Σ’ αυτά που αναφέρει ο κ. Χαραλαμπόπουλος, θα πρέπει να σημειωθεί και το γεγονός ότι παρατηρείται μαζικό κύμα αιτημάτων στους μεσίτες για πώληση των ακινήτων σε «εύλογη» αξία προτού έρθουν τα... κοράκια. Επίσης, παρατηρείται μεγάλη απαξίωση στις τιμές παλαιών κατοικιών, κυρίως σε περιοχές - γκέτο της Αθήνας. Διαμερίσματα πωλούνται ακόμη και με 4.000 ευρώ, ενώ ακόμη και σπίτια σε εξαιρετική κατάσταση, αλλά 30 και 40 ετών πωλούνται προς 10-20 χιλιάδες ευρώ.
Γραφεία
Η συνεχιζόμενη ύφεση και η μείωση των διαθεσίμων των νοικοκυριών, οπωσδήποτε εξακολουθεί να επηρεάζει και την οικονομική δραστηριότητα των επιχειρήσεων, οι οποίες αναζητούν στέγαση σε οικονομικότερους χώρους και μικρότερους ή θα επαναδιαπραγματευθούν τα ενοίκια, σε χαμηλότερα σημεία ισορροπίας προκειμένου να επιβιώσουν. Λογικό είναι να παρατηρείται και μια αύξηση των αποδόσεων (yields). Σύμφωνα με πρόσφατα στοιχεία της Savills, υπάρχει προσφορά για γραφεία Α΄και Β’ στα βόρεια προάστια και το κέντρο ενώ τα ενοίκια κινούνται στα επίπεδα των 204-240 ευρώ/τ.μ. τον χρόνο. Τα γραφεία β’ κατηγορίας ενοικιάζονται στα επίπεδα των 72-96 ευρώ/τ.μ. το έτος με τα κενά κτίρια να φτάνουν το 13%-15%. Στα βόρεια προάστια, κυρίως στη λεωφόρο Κηφισίας το εύρος των ενοικίων είναι μεταξύ 108-156 ευρώ/τ.μ.
Καταστήματα
Και εδώ ισχύει ό,τι και στα γραφεία με την παρατήρηση ότι σε πλεονεκτική θέση θα βρεθούν εκείνα τα καταστήματα που στεγάζονται σε «σωστά» εμπορικά κέντρα, που όμως δεν συγκεντρώνονται όλα στην ίδια περιοχή και δεν απευθύνονται στην ίδια πελατεία. Όσα καταστήματα πωλούν προϊόντα ιδιωτικής ετικέτας έχουν συγκριτικό πλεονέκτημα. Γενικώς πάντως η οικονομική κρίση έχει επηρεάσει και τα καταστήματα με ακριβά είδη και τα ακίνητα δευτερευόντων αξόνων, όπου έχει αυξηθεί ο αριθμός των κενών, πολλά δε των καταστημάτων αυτών παραμένουν στα αζήτητα...
Επίσης μεγάλες αλυσίδες επαναδιαπραγματεύονται τα ενοίκια και σε κάποιες περιπτώσεις όπου δεν επιτυγχάνεται συμφωνία, αποχωρούν.
Αξίζει όμως να σημειωθεί η μεγάλη κινητικότητα που παρατηρείται στις ενοικιάσεις καταστημάτων, όπου σε δρόμους με μεγάλη στο παρελθόν εμπορικότητα τοποθετούνται σήμερα άλλα καταστήματα, όπως φούρνοι, καφετέριες, σουβλατζίδικα κ.λπ. με αποτέλεσμα να λειτουργεί η αγορά των ενοικίων μέσω και της αναδιάταξης του εμπορίου γενικότερα. Σε ό,τι αφορά τα ενοίκια, δεν υπάρχουν πλέον τα επίπεδα των 300 ευρώ/τ.μ. τον μήνα με την ακριβότερη περιοχή, την οδό Ερμού να είναι ακόμη και κάτω από 200 ευρώ/τ.μ. Οσο για τις άλλες περιοχές, κυμαίνονται από 20 έως 100 ευρώ/τ.μ. τον μήνα.
Logistics
Οι χώροι αυτοί δίνουν αναλογικά και μεγαλύτερες αποδόσεις σε ενοίκια, αλλά σε μια πολύ δύσκολη οικονομική συγκυρία, όπως η παρούσα, πρέπει να αναμένονται ανακατατάξεις και νέες ισορροπίες. Λόγω της αυξανόμενης ζήτησης αγαθών μέσω internet παρατηρείται και μια στροφή που σηματοδοτεί τοποθέτηση των προϊόντων σε χώρους αποθηκών με μεγάλη ποικιλία χαρακτηριστικών, ανάλογα με τα πωλούμενα είδη.
Ουσιαστικά δηλαδή φεύγει ένα ποσοστό των πωλήσεων από τα κλασικά καταστήματα και πηγαίνει στα ιντερνετικά, που μπορεί να είναι κτίρια αποθηκών, διότι δεν χρειάζονται βιτρίνες, ούτε και παρουσία σε ακριβά εμπορικά σημεία. Πάντως, τα ενοίκια δεν μπορούν να «ξεκολλήσουν» από τα επίπεδα των 1,5 ... 4,5 ευρώ/τμ. τον μήνα.
Η αξιοποιήσιμη γη
Η γη συνηθίζαμε να λέμε ότι ήταν ένα πολύ καλό καταφύγιο σε περιόδους οικονομικής κρίσης. Παρόλα αυτά σήμερα η οικοδομικά αξιοποιήσιμη γη έχει υποστεί σοβαρότατες μειώσεις στην αξία της ενώ ταυτόχρονα το ενδιαφέρον για αγορά γης είναι πάρα πολύ περιορισμένο, λόγω της πάρα πολύ χαμηλής οικοδομικής δραστηριότητας.
Ξενοδοχεία
Στον χώρο των ξενοδοχείων, που συνδυάζεται απόλυτα με τον τουρισμό, σημειώνονται ανακατατάξεις. Η αύξηση της τουριστικής κίνησης έχει προκαλέσει το ενδιαφέρον τόσο εγχώριων όσο και ξένων για ξενοδοχεία σε περιοχές που ζητούνται.
Άρα παρατηρείται μια κινητικότητα στον χώρο αυτό και σε κάποιες περιπτώσεις ανεγείρονται ξενοδοχεία σε υψηλούς προορισμούς. Από την άλλη πλευρά είναι γνωστό ότι πολλά ξενοδοχεία βρίσκονται στο... «κόκκινο» και άρα πρέπει να αναμένονται ανακατατάξεις, μέσω αγοραπωλησιών, αλλά και μέσω πωλήσεων από τις τράπεζες.
Οι αεροπορικές εταιρίες χαμηλού κόστους και η αναμενόμενη αναβάθμιση αεροδρομίων της περιφέρειας, θα έχουν θετικό αντίκτυπο στον τουρισμό και τα ξενοδοχεία.
Συμπερασματικά
Όπως αναφέρει ο κ. Χαραλαμπόπουλος, ο τομέας της φορολογίας ακινήτων σε συνδυασμό με τα οικονομικά των νοικοκυριών, θα παίξει σημαντικό ρόλο, ενώ οι πολύπλευρες διαστάσεις του φαινομένου έρχονται να επιβεβαιώσουν την άποψη ότι η αγορά των ακινήτων είναι άμεσα συνδεδεμένη με τη γενικότερη πορεία της ελληνικής οικονομίας. Πρέπει η χώρα να αναζητήσει τρόπους παραγωγής αγαθών που να εξάγονται και να υποκαθιστούν εισαγωγές. Μόνον έτσι θα αρχίσει να μειώνεται η ανεργία και να παράγεται «πλούτος», οπότε θα αρχίσει να ανακάμπτει και το ακίνητο. Στην παρούσα φάση εξακολουθεί η πορεία τιμών των ακινήτων να είναι κατά κανόνα πτωτική. Η θέση του ακινήτου και η σωστή ποιότητα κατασκευής, αποτελούν διαχρονικές αξίες, που αντέχουν περισσότερο σε τέτοιους κλυδωνισμούς.
Οι όποιοι ενδιαφερόμενοι αγοραστές οφείλουν να κάνουν συστηματική έρευνα της αγοράς, (που συνεχώς μεταβάλλεται) να διαπραγματεύονται το τίμημα και τους όρους πληρωμής, αλλά και τη συγγραφή υποχρεώσεων, ως και τις πρόσθετες εργασίες και παροχές, διότι την περίοδο αυτή έχουν... το πάνω χέρι. Όλοι πρέπει με ιδιαίτερη σοβαρότητα να παρακολουθούμε τα γεγονότα και να καταγράφουμε τις τάσεις».
