Ας προσπαθήσουμε να κάνουμε μια προβολή στο μέλλον και ας υποθέσουμε ότι τα κυβερνητικά σχέδια για την αξιοποίηση του Ελληνικού λά΅βαναν σάρκα και οστά και στην παραλιακή ζώνη χτιζόταν μια καινούργια πόλη μέσα στην πόλμ, με ένα καινούργιο πάρκο, το μεγαλύτερο της Ευρώπης.
Ας υποθέσουμε ότι είναι καλοκαίρι, βραδάκι, και επιχειρείτε να γνωρίσετε από κοντά τη "Ριβιέρα της Αθήνας" και να κάνετε τη βόλτα σας στη νέα όαση πρασίνου. Εκεί, λοιπόν, που απολαμβάνετε τα απτά αποτελέσματα της "σωτηρίας" της χώρας και θέλετε να ΅πείτε στο πάρκο, μια ταμπέλα σάς προειδοποιεί: "Παρακαλείσθε να απολαύσετε την ιδιωτική περιουσία με διακριτικότητα" και ένας κύριος με στολή σεκιουριτά σας πληροφορεί ότι έχετε μόνο μία ώρα στη διάθεσή σας γιατί μετά ο χρόνος σας τελειώνει και ο ιδιώτης θέλει την ησυχία του...
Η εικόνα που σας περιγράφουμε, αν και μπορεί να σας φαίνεται τραβηγμένη από τα μαλλιά, δεν είναι, αφού αυτά συ΅βαίνουν στη Βρετανία και στις ΗΠΑ, όπου ο δημόσιος χώρος, πλατείες, πεζόδρομοι και δρόμοι, παραδίδονται σε ιδιώτες που, ως κράτος εν κράτει, αναλαμβάνουν τη διαχείρισή τους.
Το δημόσιο των ιδιωτών
Η κατάλυση του δημόσιου χώρου, η απαξίωσή του και η αντικατάστασή του επί της ουσίας από την ιδιότυπη έννοια του "κενού χώρου" αποτελεί μια πραγματικότητα που βιώνουμε όλοι μας, ιδιαίτερα τα τελευταία 30 χρόνια από τις αρχές της δεκαετίας του ΄80.
Η έννοια του κενού μεταφράζεται, κυρίως, με την αντίληψη ότι ένας δημόσιος χώρος δεν μας ανήκει, αντίληψη που κατοχυρώνεται με την αντιμετώπισή του ως ενός απλού ελεύθερου, μη δομημένου χώρου, τον οποίο διασχίζουμε ως περαστικοί και τον αντιμετωπίζουμε ως "νεκρή γραμμή" της πόλης, αφού θεωρούμε ότι δεν έχουμε ούτε δικαιώματα ούτε υποχρεώσεις.
Η έννοια του δημόσιου χώρου έχει χάσει πια την έννοια του κοινού χώρου, που σχεδιάζεται για να εξυπηρετεί τους χρήστες του, για να μετουσιώνει την έννοια της συμμετοχής και της επικοινωνίας. Έχει μετατραπεί σε έναν χώρο, στην καλύτερη περίπτωση, μόνο κατανάλωσης, όπου θεωρείται αποδεκτό ότι ο μοναδικός κυρίαρχος είναι ο άρχων του εσπρεσοφραπέ! Η αντίληψη αυτή περί του δημόσιου χώρου όχι ΅όνο δεν αμφισβητείται, παρά μόνο από ελάχιστες ομάδες πολιτών που αντιμετωπίζονται, στην καλύτερη περίπτωση, ως γραφικοί και, στη χειρότερη, ως "εχθροί" του νόμου και της τάξης, αλλά τείνει να λάβει εφιαλτικές, οργουελικές διαστάσεις.
Ιδιωτική διακυβέρνηση
Τα τελευταία χρόνια στις ΗΠΑ αλλά και σε ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Βρετανία, παρατηρείται ΅ια δρα΅ατική στροφή αφού, στο όνομα της ανάπτυξης, της προσέλκυσης επενδυτών και της αναμόρφωσης των πόλεων, η διαχείριση των δημόσιων χώρων παραδίδεται στους ιδιώτες. Με απλά λόγια, αυτό μεταφράζεται στη δημιουργία ιδιωτικών πλατειών, πεζοδρόμων και δρόμων, η λειτουργία των οποίων γίνεται από ιδιώτες διαχειριστές οι οποίοι αποφασίζουν και διατάσσουν ποιοι μπορούν να χρησιμοποιούν τις πλατείες και τους πεζοδρόμους, ποιες ώρες της ημέρας και για ποιες δραστηριότητες. Οι πλατείες, οι πεζόδρομοι και δρόμοι που έχουν περάσει σε ιδιωτική διαχείριση, αστυνομεύονται από εταιρείες σεκιούριτι που αναλαμβάνουν την τήρηση της τάξης!
Ο νέος τρόπος διαχείρισης των δημόσιων χώρων από επενδυτικά funds άρχισε να λαμβάνει σάρκα και οστά με αφορμή μεγάλες παρεμβάσεις σε περιοχές των ΗΠΑ και της Βρετανίας που ήταν υποβαθμισμένες. Η ανάπλασή τους με βάση ιδιωτικά κεφάλαια που εκτός από κατοικίες και εμπορικά κέντρα αναλάμβαναν και την όλη ανάπλαση των ελεύθερων χώρων, οδήγησε στην παράδοση των δημόσιων χώρων σε ιδιώτες διαχειριστές που βάζουν τους κανόνες λειτουργίας τους.
Η στροφή αυτή παρατηρείται στις ανεπτυγμένες χώρες γιατί στις υπανάπτυκτες, που ταλανίζονται από τη φτώχεια και την εγκληματικότητα, το σχέδιο έχει άλλες διαστάσεις. Οι επενδυτές δεν περιορίζονται στην ανάπτυξη και στην ιδιωτική διαχείριση υποβαθμισμένων περιοχών των πόλεων, αλλά συγκεντρώνουν κεφάλαια για την κατασκευή νέων, ιδιωτικών πόλεων.
Η Ονδούρα είναι η πρώτη χώρα όπου το μοντέλο θα δοκιμαστεί μετά τη συμφωνία που έκανε η κυβέρνηση με αμερικανικό fund. Το μνημόνιο συνεργασίας προβλέπει την κατασκευή ιδιωτικών πόλεων που θα έχουν δική τους κυβέρνηση, διαφορετικό νομοθετικό και φορολογικό πλαίσιο από την υπόλοιπη χώρα, ιδιωτική αστυνομία, ξεχωριστά δικαστήρια, διαφορετικό σύστημα υγείας, παιδείας και διακριτά σύνορα μέσα από την υιοθέτηση ειδικής νομοθεσίας για τη μετοίκηση και την απόκτηση άδειας παραμονής.
Όταν στα μέσα Ιουλίου, λίγο πριν από την έναρξη των Ολυμπιακών Αγώνων, οι Λονδρέζοι κλήθηκαν στα εγκαίνια του μεγαλύτερου δημόσιου χώρου της Ευρώπης, της Granary Square, που αποτελούσε κομβικό σημείο για την ανάπλαση ολόκληρης της υποβαθμισμένης περιοχής του Kings Cross, έκπληκτοι βρέθηκαν μπροστά σε μια ταμπέλα που τους προειδοποιούσε: "Καλώς ήρθατε στο King΄s Cross. Παρακαλείσθε να απολαύσετε την ιδιωτική περιουσία με διακριτικότητα"! Λίγο μετά την αρχική έκπληξη, συνειδητοποίησαν ότι τα εγκαίνια αφορούσαν τον μεγαλύτερο ιδιωτικό ελεύθερο χώρο της Ευρώπης, αφού οι 10 πλατείες και τα πάρκα στο αναβαθμισμένο King΄s Cross ανήκουν πλέον σε ιδιώτες και τελούν υπό ιδιωτική διαχείριση!
Στη Βρετανία, η μέθοδος της παράδοσης ανοικτών δημόσιων χώρων σε ιδιώτες έχει αρχίσει να εμφανίζεται την τελευταία δεκαετία που τμήματα πόλεων τα οποία ήταν υποβαθμισμένα, αναπλάστηκαν με αντίτιμο την ιδιωτική διαχείρισή τους. Και πρόκειται αποκλειστικά για ανοικτούς ελεύθερους χώρους, όπως πλατείες, πεζόδρομους ακόμα και δρόμους, και όχι για τα γνωστά γιγαντιαία κλειστά εμπορικά κέντρα και κλειστά πάρκα δραστηριοτήτων. Όπως επισημαίνουν όσοι ανοικτά αντιτίθενται στο νέο μοντέλο επενδύσεων που κυριαρχεί, πλέον, στη Βρετανία, η ιδιωτικοποίηση του δημόσιου χώρου είναι η βασική προϋπόθεση που τίθεται από τα επενδυτικά funds για την ανάπτυξη, την ανάπλαση μιας περιοχής. Και αυτό γιατί οι επιχειρηματίες και κυρίως οι μεγάλες τράπεζες, για να επενδύσουν σε μια περιοχή, δεν περιορίζονται στην εκμετάλλευση από την κατασκευή εμπορικών κέντρων, luxury κατοικιών και ξενοδοχείων, αλλά απαιτούν και τη διαχείριση των πλατειών και των δρόμων προκει΅ένου, όπως λένε, να διατηρούν σε υψηλά στάνταρντ την επένδυσή τους.
Πλατείες - εταιρίες
Πολυεθνικές εταιρίες και μεγάλες τράπεζες πιέζουν και έχουν καταφέρει να κερδίσουν και τη λειτουργία των δημόσιων χώρων, υποστηρίζοντας ότι με αυτόν τον τρόπο θέλουν να διαφυλάξουν την επένδυσή τους. Και η διαφύλαξη επιτυγχάνεται με τον έλεγχο των δραστηριοτήτων που μπορούν να αναπτυχθούν στις πλατείες και τους πεζόδρομους, με τον έλεγχο των χρηστών, ακόμα και των περαστικών! Είναι χαρακτηριστικό ότι, όπως πρόσφατα αποκαλύφθηκε με την εκδήλωση του κινήματος των Occupy, οι ιδιώτες διαχειριστές μπορούν να απαγορεύσουν την είσοδο των πολιτών στις πλατείες, να αποκλείσουν ολόκληρα τμήματα της περιοχής, απαγορεύοντας την κυκλοφορία σε δρόμους και πεζόδρομους και βάζοντας ακόμα και συγκεκριμένο ωράριο πρόσβασης σε ολόκληρη την περιοχή! Οι υπερασπιστές της μετάβασης των δημόσιων χώρων σε ιδιωτική διαχείριση υποστηρίζουν ότι όλα γίνονται στο όνομα της ανάπτυξης και της δημιουργίας νέων θέσεων εργασίας. Και ακόμα ότι το τίμημα της παράδοσης πλατειών και δρόμων σε ιδιώτες είναι πολύ μικρό σε σχέση με το κέδρος από την ανάπλαση υποβαθμισμένων, μολυσμένων, πρώην βιομηχανικών περιοχών που κάτοικοί τους, όσοι έχουν απο΅είνει, είναι καταδικασμένοι στην ανέχεια και κάθε μορφή εγκληματικότητας.
Ονδούρα: ιδιωτικές πόλεις
Στα έσα του Σεπτεμβρίου η κυβέρνηση της Ονδούρας υπέγραψε συμφωνία με επενδυτικό fund, και συγκεκριμένα με το αμερικάνικο γκρουπ MKG, για τη δημιουργία τριών ιδιωτικών πόλεων, οι οποίες θα έχουν ιδιωτική κυβέρνηση, ξεχωριστή νομοθεσία και ξεχωριστό φορολογικό σύστημα από την υπόλοιπη χώρα καθώς και ιδιωτική αστυνομία! Σύμφωνα με το μνημόνιο συνεργασίας που υπεγράφη, σε πρώτη φάση το γκρουπ MKG θα επενδύσει 15 εκατομμύρια δολάρια για την κατασκευή της πρώτης ιδιωτικής πόλης στην περιοχή Πουέρτο Καστίγια, στην ακτή της Καραϊβικής, έργο που, σύμφωνα με τις κυβερνητικές ανακοινώσεις, μόνο κατά τη φάση της κατασκευής των απαραίτητων υποδομών θα δημιουργήσει 5.000 νέες θέσεις εργασίας, καθώς και 15.000 έμμεσες νέες θέσεις εργασίας.
Η υπογραφή του μνημονίου συνοδεύτηκε από διθυραμβικές δηλώσεις του προέδρου του Κογκρέσου της Ονδούρας Χουάν Χερνάντεζ, ο οποίος παρουσίασε την επένδυση σαν πανάκεια για όλα τα δεινά της χώρας, υποστηρίζοντας ότι με την ολοκλήρωση των τριών ιδιωτικών πόλεων θα δημιουργηθούν 200.000 θέσεις εργασίας! Στο ίδιο μήκος κύματος κινήθηκε και ο εμπνευστής του σχεδίου και εκτελεστικός διευθυντής του γκρουπ MKG Michael Strong, ο οποίος δήλωσε ότι στο μέλλον οι κάτοικοι της Ονδούρας θα θυμούνται αυτήν την ημέρα σαν την ημέρα που άρχισε η ανάπτυξη, επισημαίνοντας παράλληλα ότι στόχος είναι η δημιουργία "μιας ασφαλούς και ευημερούσας κοινότητας".
Ο εκτελεστικός διευθυντής του επενδυτικού fund δεν επέλεξε τυχαία να χρησιμοποιήσει τις λέξεις "ασφάλεια" και "ευημερία" στις δηλώσεις του, αφού γνωρίζει πολύ καλά ότι είναι τα δυο από τα μεγαλύτερα προβλήματα που αντιμετωπίζει η χώρα. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Ονδούρα έχει κατά 68 φορές υψηλότερη εγκληματικότητα από τον μέσο όρο των ευρωπαϊκών χωρών ενώ το 65% του πληθυσμού της ζει κάτω από το όριο της φτώχειας. Έτσι οι κυβερνητικές θριαμβολογίες, οι ανακοινώσεις για τον πακτωλό χρημάτων που θα εισρεύσει στη χώρα και θα δημιουργήσει χιλιάδες θέσεις εργασίας, προβλήθηκαν σε υπερθετικό βαθμό, σε μια προσπάθεια να πειστούν οι κάτοικοι της Ονδούρας για την αναγκαιότητα της δημιουργίας ιδιωτικών πόλεων μέσα στη χώρα τους και για την επιτακτική ανάγκη να καταστρατηγηθεί το ίδιο το σύνταγμα της χώρας. Έτσι, πριν υπογραφεί το μνημόνιο συνεργασίας, η κυβέρνηση της Ονδούρας είχε στρώσει το κόκκινο χαλί στους επενδυτές εξαφανίζοντας με ένα διάταγμα όλα τα συνταγματικά προβλήματα που προέκυπταν από τη φιλοσοφία της επένδυσης και τη δημιουργία μιας ιδιωτικής πόλης. Ένα διάταγμα που προσφέρει στους επενδυτές γη, ύδωρ και απόλυτη ασυλία. Ένα διάταγμα που νομιμοποιεί τις ιδιωτικές πόλεις και την ιδιωτική διακυβέρνηση σε όλους τους κρίσιμους τομείς.
Κουρελόχαρτο το σύνταγμα
Το Διάταγμα με την κωδική ονομασία "#123-2011" αποτελεί μνημείο υποτέλειας στους επενδυτές, σε σημείο που πολλοί αναρωτιούνται εάν πρόκειται για αληθινό νομοθέτημα ή πρόκειται για κακόγουστο αστείο για το σενάριο μιας ταινίας επιστημονικής φαντασίας.
Μέσα σε 15 σελίδες και 83 άρθρα, ορίζεται η λειτουργία των ιδιωτικών πόλεων που ονομάζονται Ειδικές Αναπτυξιακές Ζώνες (RED) και που αποτελούν με συνταγματική βούλα αυτόνομες πόλεις ή, καλύτερα, αυτόνομα κρατίδια.
Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με το Διάταγμα, οι μοναδικοί εθνικοί νόμοι που είναι σε ισχύ και εντός των ιδιωτικών πόλεων είναι:
- τα νομοθετικά διατάγματα που ορίζουν τον εθνικό ύμνο, το εθνικό έμβλημα, τη σημαία και όλα τα άλλα εθνικά σύμβολα,
- η νομοθεσία σχετικά με τα χωρικά ύδατα,
- η νομοθεσία για ποινικά αδικήματα όπως η διακίνηση ναρκωτικών, το ξέπλυμα χρήματος, η δουλεία, η εμπορία ανθρώπων, η γενοκτονία, η τρομοκρατία, η παιδική πορνογραφία και η εκμετάλλευση των παιδιών, μόνο εάν όμως δεν υπάρχει αντίστοιχη νομοθεσία εκ μέρους των αρχών των ιδιωτικών πόλεων!
Οι επικριτές των ιδιωτικών πόλεων εστιάζουν την κριτική τους ιδιαίτερα σε δυο άρθρα, και συγκεκριμένα στο 15 και το 69.
Στο άρθρο 15 ορίζεται ότι "άλλες εγχώριες και ξένες αρχές δεν μπορούν να παρεμβαίνουν σε θέματα αποκλειστικής αρμοδιότητας της Ειδικής Αναπτυξιακής Ζώνης (RED)" ενώ το άρθρο 69 ότι "η κυβέρνηση του RED μπορεί να εφαρμόσει ελέγχους μετανάστευσης για την είσοδο, την παραμονή και την αναχώρηση των ατόμων που προέρχονται από άλλα κράτη εκτός της Ειδικής Αναπτυξιακής Ζώνης".
Ο επιχειρηματίας-σωτήρας
Ο εμπνευστής του σχεδίου και εκτελεστικός διευθυντής του γκρουπ MKG Michael Strong είναι μια αμφιλεγόμενη προσωπικότητα που αυτοπροσδιορίζεται με το μότο "ευτυχία και ευημερία για όλους".
Ο ίδιος αρέσκεται να εμφανίζεται ως ο γκουρού που έχει απαντήσεις για όλα τα δεινά του κόσμου αλλά οι απαντήσεις αρχίζουν και τελειώνουν με την υιοθέτηση επιχειρηματικών πρακτικών σε όλους τους τομείς, από την παιδεία και την υγεία μέχρι ακόμα και τη δημιουργία ιδιωτικών πόλεων, όπως είναι το σχέδιο στην Ονδούρα.
Γνωστός από το βιβλίο του "Γίνε η λύση", ο Michael Strong εμφανίζεται ως ένας extra large νεοφιλελεύθερος καπιταλιστής, ο οποίος πρεσβεύει ότι η επιχειρηματική πρακτική και οι αρχές του ενσυνείδητου καπιταλισμού, όπως ο ίδιος χαρακτηρίζει τη φιλοσοφία του, είναι η μοναδική λύση για τα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος! Ο Michael Strong, στην προσπάθειά του να δημιουργήσει τις πρώτες ιδιωτικές πόλεις, έχει ισχυρούς υποστηρικτές, τουλάχιστον σε ιδεολογικό επίπεδο. Είναι χαρακτηριστικό ότι η Επιτροπή Διαφάνειας, η οποία ορίστηκε από τον πρόεδρο της Ονδούρας Πορφίριο Λόμπο Σόσα, αποτελείται από τους:
- George Akerlof, νομπελίστα, καθηγητή Οικονομικών στο Μπέρκλεϊ και πρώην στέλεχος του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου,
- Harry Strachan, ομότιμο διευθυντή της Bain & Co, από τις κορυφαίες στον κόσμο εταιρίες συμβούλων επιχειρήσεων και στέλεχος του επενδυτικού fund Mesoamerica Partners and Foundation, που δραστηριοποιείται στην Κόστα Ρίκα και αποτελεί "αδερφή" εταιρία της Bain & Co,
- Ong Boon Hwee, πρώην γενικό διευθυντή Λειτουργικής Στήριξης της ηλεκτρικής εταιρείας της Σινγκαπούρης,
- Nancy Birdsall, πρόεδρο και συνιδρύτρια του Κέντρου για την Παγκόσμια Ανάπτυξη, πρώην εκτελεστική αντιπρόεδρο της Inter-American Development Bank, και
- Paul Romer, καθηγητή Οικονομικών στο New York University School of Business Stern.
